BIOGRAFIJA SVETOG SAVE: Zaštitnik školstva, veliki prosvetitelj i najmlađi sin Stefana Nemanje

U kneževini Srbiji 14. januara 1840. godine za školsku slavu je proglašen Savindan, praznik u spomen na velikog srpskog prosvetitelja i zaštitnika školstva Svetog Savu, oca srpske državotvornosti, prvog srpskog arhiepiskopa, utemeljivača srpske diplomatije, književnosti, zakonodavstva, zdravstva.

Sveti Sava (po rođenju Rastko Nemanjić) rođen je oko 1174. u deževačkom kraju na planini Goliji, a preminuo je 14. januara (po julijanskom kalendaru) 1236. u Trnovu u Bugarskoj, pri povratku sa hodočašća u Jerusalimu.

Srpska pravoslavna crkva 27. januara slavi dan svog utemeljivača, države i školstva - Svetog Save. Savindan se obeležava u svim školama u Srbiji i Srpskoj kao radni, ali nenastavni dan - školska slava.

Đaci i prosvetni radnici proslavljaju Savindan svečano, uz priredbe, akademije i sečenje slavskog kolača.

Prva proslava Svetog Save kao školskog patrona održana je 1812. u Zemunu, odakle se brzo proširila u sve dijelove srpstva, a himna Svetom Savi je prvi put izvedena 1839. u Segedinu.

Sveti Sava je ustanovljen kao školska slava na predlog Atanasija Nikolića, rektora Liceja u Kragujevcu 2. januara 1840. godine, odlukom Sovjeta Knjaževstva Srbskog i te godine proslavljan u Kragujevcu i Beogradu.

Značaj Svetog Save

Sveti Sava bio je prvi srpski arhiepiskop, svetitelj i prosvetitelj. Bio je najmlađi sin velikog župana Stefana Nemanje i prvi srpski arhiepiskop.

Izborio se za samostalnost raške arhiepiskopije od Vizantije 1219. godine i postavio temelje današnje Srpske pravoslavne crkve.

Rastko Nemanjić je u mladosti od oca dobio Zahumlje na upravu. Međutim, Rastko je pobjegao na Svetu goru i zamonašio se u ruskom manastiru Svetog Pantelejmona. Zajedno sa ocem Stefanom, zamonašenim kao Simeon, Sveti Sava je osnovao Hilandar i izgradio još 14 manastira, i tako ostao zabeležen kao ktitor prve srpske duhovne zajednice na Svetoj gori.

Sava se vratio u Srbiju, kako bi zaustavio građanski rat.

U Studenici je 1209. godine osnovao bolnicu, prvu na području srpske države.

Istovremeno se bavio prosvetiteljskim radom, nastojeći približiti svojim sunarodnicima osnove vjerske i svjetovne pouke, da bi se 1217. vratio na Svetu goru. Sava je 1219. izborio autokefalnost srpske crkve, a patrijarh ga je imenovao za prvog srpskog arhiepiskopa. Ostao je arhiepiskop sve do 1233. godine, da bi ga potom zamijenio njegov učenik Arsenije. Na povratku sa jednog od hodočašća iz Svete zemlje 1236. smrt ga je zatekla u tadašnjoj bugarskoj prestonici Velikom Trnovu. Njegove mošti je u manastir Mileševu prenio njegov nećak kralj Vladislav.

Srpska crkva

Srpska crkva u to vreme nije bila samostalna, već podređena ohridskoj arhiepiskopiji i imala je samo tri episkopije (Ras, Lipljan i Prizren) u kojima su vladike bili Grci. Sava odlazi u Nikeju kod vaseljenskog patrijarha Manojla Sarantena i vizantijskog cara Teodora Laskarisa, tražeći autokefalnost srpske crkve. Šestog decembra 1219. godine raška episkopija postaje arhiepiskopija, a Sava prvi srpski arhiepiskop.

Njegovim ustoličenjem za arhiepiskopa utemeljena je i samostalna Srpska pravoslavna crkva.

Savina dela "Nomokanon" i "Sinodik pravoslavlja" postali su pravni i duhovni stubovi srpske državnosti. Zakonopravilo Svetog Save bilo je prvi srpski ustav. Zakonopravilo je uređivalo veliku oblast društvenih odnosa, crkvenih i građanskih. Presađivanjem rimsko-vizantijskog prava Srbija je postala sastavni dio evropske i hrišćanske civilizacije.

Po povrtaku u Rašku Sava osniva osam novih episkopija (zetsku, hvostansku, humsku, topličku, budimljansku, dabarsku, moravičku), među kojima i žičku, koja postaje sjedište nove srpske arhiepiskopije. Novoizgrađeni manastiri su bogato darovani imanjima, njivama, šumama, vinogradima, pašnjacima i voćnjacima.

Sabor u Žiči

Godine 1221. godine je održan opšti državno-crkveni sabor, prvi posle dobijanja autokefalnosti, u manastiru Žiči, podignutom kao sedište nove arhiepiskopije. Na saboru je Sava papinom krunom (vencem) krunisao svog brata Stefana Nemanjića za kralja, koji postaje Stefan Prvovenčani, a Srbija postaje kraljevina.

Sava je pred ovim saborom održao Žičku besedu o pravoj vjeri, u kojoj poučava kralja, vlastelu i novoizabrane episkope osnovnim dogmama pravoslavne vjere, tvrdeći da su bez nje dobra dela uzaludna.

- Jer niti koristi ispravnost života bez prave i prosvećene vere u Boga, niti nas pravo ispovedanje bez dobrih dela može izvesti pred Gospoda, nego treba imati oboje, da savršen bude čovek Božji - govorio je on.

Književni rad

Savin književni rad je veoma obiman i namenjen organizaciji manastira. Najprije je napisao tri tipika (pravilnika): "Karejski tipik", "Hilandarski tipik" i "Studenički tipik". Na početku "Studeničkog tipika" opisao je život svog oca Stefana Nemanje. "Žitije Sv. Simeona", koje se kasnije izdvojilo iz "Studeničkog tipika" i osamostalilo, najvažnije je Savino delo. Pod uticajem ove biografije razvio se potpuno samostalan književni rod žitija (biografija) srpskih vladalaca i svetaca.

Spaljivanje Savinih moštiju

Savin kult u narodu bio je jak. Poslije jednog ustanka Srba protiv Osmanskog carstva, turski komandant Sinan-paša je 1594. spalio Savine mošti na Vračaru, koje su do tada bile čuvane u manastiru Mileševa. Smatra se da su Turci Savine mošti spalili u uvjerenju da će tako uništiti vjeru i svaki uticaj Svetog Save na Srbe. Na mestu za koje se veruje da se to odigralo podignut je Hram Svetog Save.

Bonus video:

(Espreso / Glas Srpske / Goran Obradović / Prenela: A.P)