BOR JE MULTINACIONALNA ZAJEDNICA OKUPLJENA OKO IDEJE RUDNIKA: U njemu živi čak 27 različitih naroda!

Grad Bor kao i njegova okolina još od davnina pominju se kao mesto iskopavanja rude metala. U prvoj polovini petog milenijuma p.n.e spominjao se rudnik Rudna glava, koji je zbog svog bogatstva i značaja ušao i u naučnu literaturu kao najvažniji lokalitet rane metalurgije bakra.

Mnoga arheološka istraživanja koja su rađena na ovim prostorima pokazuju da su prva naselja bila na lokalitetu Lazarevog kanjona, kao i na lokalitetima Rudna glava i Kučajna. U tim istraživanjima na ovim prostorima otkriveni su ostaci ognjišta, kuća, udubljenja za topljenje bakra, keramičke šolje, amfore i pehari, što su i dokazi ljudskog delovanja i stanovanja.

ISTORIJA GRADA BORA

Ovim prostorima vladali su Rimljani na prelazu iz stare u novu eru. Kasnije u srednjem veku za vreme vladavine cara Dušana, teritorija grada Bora bila je u sastavu njegove države. Krajem XVII veka Bor je sa ostalim okolnim selima pripao upravi vidinskog Sandžakbega.

Nakon Požarevačkog mira 1718. godine zajedno sa Srbijom i Bor je potpao pod vlast Austrije i u njenom sastavu je ostao sve do 1739. godine kada su se ponovo vratili Turci. Oslobođenje od turske vladavine dešava se u 1833. godini kada teritorija opštine Bor biva pripojena Srbiji.

Prvo geološko istraživanje Bora započeto je 1897. godine, a pokrivalo je oblast Tilva Roš. Za otkriće rudnika, kao i za geološka istraživanja ovog podneblja, zaslužan je naučnik Feliks Hofman. Franjo Šistek i finansijer Đorđe Vajfert otvorili su rudnik 1903. godine.

Sa razvitkom rudnika, počinje i kulturno - socijalni razvoj grada: povećava se trgovina, razvija se zanatstvo, počinje eksploatacija rude bakra, otvaraju se škole. Ipak, taj tako uspešno započeti razvoj prekinut je I svetskim ratom kada Bor osvajaju Bugari. Pod njihovom vlašću ostaje sve do 1918. godine kada ga oslobađaju Francuzi. Od tada rudnik postaje vlasništvo Francuza, a između dva svetska rata zajedno sa rudnikom Rio Tinto u Španiji, postaje najveći proizvođač bakra u Evropi.

Surovost kapitalističke vlasti iz Pariza, nagnala je Borčane na protest i revolt iz nezadovoljstva. U tom periodu jača radnički pokret pod vođstvom Petra Radanovića.

Rudnik će zadobiti još jedan veliki udarac u vreme II svetskog rata. Jugoslovenska vojska miniraće rudnik kako on ne bi dospeo u ruke Nemaca. No, uprkos tome 1941. godine Nemci će uspeti da zauzmu Bor i nastave sa eksploatacijom bakra, srebra i zlata, a meštane okolnih sela prisiljavaće na rad u rudniku.

Otpor nemačkim okupatorima pružali su lokalni komunisti i skojevci. Slobodu gradu donosi 23. divizija Crvene armije, IX i VII srpska brigada, 3. oktobra 1944. godine. Od tada počinje novi procvat za ovo mesto.

Oformljena je Prinudna uprava radnika čiji je zadatak bio da osposobi topionicu za rad, kao i elektrolizu i flotaciju. Nakon posete rukovodstva Federativne Narodne Republike Jugoslavije, radnici postaju motivisani za rad i proizvodnju bakra, koja je rasla iz godine u godinu. Sa povećanjem proizvodnje narastalo je i bogatstvo kako rudnika tako i radnika, pa se samim tim i grad ubrzano razvijao. Isprva pored rudarstva postojale su još dve značajne grane privrede - trgovina i ugostiteljstvo.

U razdoblju postojanja SFRJ prave se savremeni centri, zidaju se kompleksi zgrada, čime Bor postaje jedan od najsavremenijih gradova SFRJ.

LEGENDA O PRONALASKU RUDE

Prema popisu iz 1900. godine selo Bor imalo je 775 stanovnika i 146 kuća, koje se bavilo stočarstvom, pčelarstvom, gajenjem vinove loze.

U to vreme u posetu ovom selu redovno je dolazio Franjo Šistek istražujući i tražeći rudu. Legenda kaže kako je u proleće 1902. godine bio nadomak toga da odustane od potrage, jer je preko mesec dana radio bez ikakvih rezultata. Kada je raspustio radnike i spremao se da ode iz Bora, jedan radnik ostao je dobrovoljno da istražuje - Pavle Meždinović, tada šesnaestogodišnjak. Nakon jednog sata pijukom je udario rudu, čije je parče odvalio i odneo inženjeru Šisteku.

Đorđe Vajfert, vlasnik koncesije za otvaranje rudnika, nije bio razočaran činjenicom što je Šistek tražeći zlato u Boru, ipak našao samo bakar, pa je tako došlo do otvaranja samog rudnika.

Seljaci su, prema legendi, čvrsto verovali u to da se u brdima njihovog sela zaista krije zlato i da će na taj način da se obogate, jednog dana.

MULTINACIONALNA ZAJEDNICA

Budući da je razvoj grada Bora u samim počecima bio uslovljen nastankom i razvojem rudnika, bilo je potrebno dovesti što više stručnog kadra, pa je grad naseljavan ljudima iz svih krajeva Evrope.

Tako je Bor tada, kao i sada bila i ostala multinacionalna zajednica u kojoj žive raznorodne etničke grupe: Rusi, Francuzi, Italijani, Nemci, Mađari, Česi, Makedonci, Hrvati, Slovenci, Srbi, Romi, Muslimani, Crnogorci...

Naseljavanje različitim etničkim grupama grada Bora započinje 1904. godine kada je Vajfert prodao koncesiju francuskoj banci Mirabo u Parizu, gde je formirano Francusko društvo borskih radnika.

Do dolaska Francuza u selo Bor, kuće su bile od brvana, prekrivene slamom ili ćeramidom. No, tada izgled ovog mesta počinje u potpunosti da se menja i transformiše u rudarsku koloniju sa nizom dugačkih prizemnih zgrada. Ta naselja su i danas prepoznatljiva u starom delu grada Bora. Često ga nazivaju i delom izgrađenim francuskom arhitekturom. Budući da su se naselja gradila na određenoj udaljenosti od rudnika, ona prema toj udaljenosti i nose naziv Prvi kilometar, Drugi kilometar itd. Trenutno su izgrađena naselja do sedmog kilometra udaljenosti od samog rudnika.

Starosediocima ovog kraja smatraju se Vlasi.

Bor trenutno nastanjuje 27 različitih nacija, što ga čini jednom multinacionalnom zajednicom. Svi ovi ljudi okupljeni su oko jedne ideje, ideje rudnika, iskopavanja i eksploatacije rude, što je i najveće bogatstvo ovog dela Srbije.

- Niko nikoga ne pita koje su nacije i vere iz razloga što svi žive okupljeni oko jedne ideje ideje rudnika. Ta ideja rudnika ih je držala na okupu prethodnih 115 godina i siguran sam da će ih držati još najmanje 115 godina oko razvoja grada - priča gradonačelnik Bora Aleksandar Milikić za Espreso.

U Boru se takođe štuje istorija, kultura i tradicija svih naroda koji u njemu žive, pa tako postoje različite večeri posvećene svakom od njih: Grčke večeri, Vlaške večeri, Crnogorske večeri, Romske večeri itd.

Tekst je objavljen u sklopu projekta "Bor - Moj grad" podržanog od strane Opštine Bor. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.

Bonus video:

Espreso intervju - Milovan Drecun