DA LI STE ZNALI DA SU ČETNICI PRIZNALI NDH I ZAKLELI SE NA LOJALNOST PAVELIĆU? Ovi ugovori to potvrđuju! (FOTO)

Sve do februara 1942. godine svi četnički ustanici i pripadnici partizanskog pokreta bili su zajedno, iako je bilo međusobnog rivaliteta. Proces saradnje snaga JvUO na tlu NDH tokom Drugog svestkog rata obuhvata usmene i pismene dogovore i ugovore o lojalnosti četničkih formacija potpisane sa organima vlasti NDH.

Iz tih ugovora, nastalih nakon razlaza partizana i četnika na tlu NDH, četnički odredi obavezuju se na saradnju sa organima NDH.

Karakteristični su po tome što se praktično vrši legalizacija četničkih odreda na taj način što organi NDH priznaju četnicima pravo organizovanja u zamenu za potpisivanje lojalnosti i prestanak sukoba četnika sa domobranima i ustašama. Ugovori su potpisani sa četničkim vođama: Urošem Drenovićem (Mrkonjić Grad, 27. april 1942), Vukašinom Marčetićem (Banja Luka, 15. maj 1942), Cvijetinom Todićem (Lipac, 22. maj 1942.), Lazarom Tešanovićem (Banja Luka, 23. maj 1942.), Radivojem Kerovićem (Lopare, 30. maj 1942) i Radetom Radićem (Banja Luka, 9. jun 1942).

Ti ugovori standarno obuhvataju sledeće:

- Priznanje NDH od strane četnika

- Obavezivanje četnika na lojalnost Ante Paveliću i NDH

- Priznavanje od strane NDH četnicima prava na organizovanje

- Priznavanje prava četnicima od strane NDH za nošenje oružja

- Zajedničku borbu protiv NOVJ

- Snabdevanje oružjem, municijom, hranom i lekovima četnika od strane NDH

U nekim slučajevima, NDH je četnicima garantovala i plate i penzije, kao i "bonuse" za ubijene ili zarobljene pripadnike NOVJ. Praktično, na taj način četnici su postali pomoćne snage NDH u borbi protiv partizana.

Tokom proleća 1942. glavnina četničkih odreda u delu NDH pod nemačkom okupacijom sklopila je sporazume o primirju, saradnji i snabdevanju sa vlastima vojnim i civilnim NDH. Ovi ugovori sklopljeni su usled opasnosti koju su za obe strane predstavljali partizane, a u cilju efikasnije borbe protiv njih. Ugovori su odobreni od strane nemačkih vlasti. S obzirom da su snage NDH bile pod taktičkom komandom nemačkih nadležnih štabova, ovim sporazumima četnički odredi integrisali su se u nemački okupacioni sistem.

Ovim odredima zaštićeno je stanovništvo na teritoriji lojalnih odreda od ustaških pokolja. Međutim, politika saradnje omogućila je koncentraciju snaga NDH i nemačkih snaga na drugim područjima, pa je tokom maja, juna i jula došlo do masovnih pokolja i deportacija srpskog stanovništva na Kordunu, Baniji i na Kozari.

U sprovođenju sporazuma dolazilo je do povremene zategnutosti i do incidenata, ali je rasuća opasnost od NOVJ uslovila da se bez obzira na to ugovori neprekidno obnavljaju. Nakon sredine 1943. nastupila je situacija prisustva brojčano jakih nemačkih snaga na teritoriji NDH. U toj situaciji posredovanje organa NDH izgubilo je na značaju, pa je uspostavljena neposrednja saradnja između četnika i jedinica Vermahta i Vafen-SS-a.

U novembru 1941, Mihailović i njegovi saradnici došli su do zaključka da treba zauzeti taktički pasivan stav prema osovinskim snagama, s obzirom da nije nastupio pravi trenutak za odlučnu borbu. U tom međuvremenu, kao glavni protivnik nametnuli su se partizani, s obzirom na to da su zastupali taktiku bezuslovne borbe, te je postojala opasnost da u odlučujućim trenucima opstanu kao nezaobilazan vojni i politički faktor.

S obzirom da su Nemci zadržali odbojan stav prema taktiziranju, prema njima je zauzet stav izbegavanja i neotvaranja vatre, čak i u situaciji nemačkog napada. Italijanske snage, budući izložene velikom pritisku partizana, vrlo rado su prihvatile saradnju, delom i na sopstvenu inicijativu. Već tokom septembra uspostavljena je veza sa nekim četničkim liderima u Dalmaciji, zapadnoj Bosni i Hercegovini, a tokom januara i februara 1942. sklopljeni su italijansko-četnički savezi i u Crnoj Gori.

Na teritoriji NDH koja je spadala u nemačku okupacionu zonu, partizanski odredi neprekidno su jačali. Ustaški masakri pokrenuli su srpske seljake na otpor. Komunistička partija mobilisala je skojevske i partijske grupe, koje su se integrisale sa ustaničkim grupama, dajući im organizaciju, obezbeđujući sadejstvo i ideologiju. Međutim, ustanički slojevi bili su skloni pasivnosti, nepokretnosti i angažovanju samo u odbranu vlastitih sela. Komunisti su zaspupali vojničko organizovanje i stalnu ofanzivnost i van matičnih teritorija.

Pod uticajem ove unutrašnje tenzije, međuetničkog nepoverenja, Mihailovićeve propagande, odjeka partizansko-četničkog sukoba u Srbiji i delovanja Mihailovićevih emisara, došlo je do raslojavanja unutar partizanskih odreda. Od februara 1942. u mnogim odredima izvedeni su pučevi, u kojima bi četnički zaverenici likvidirali štab odreda, komuniste i ne-Srbe, i proglasili odred četničkim. 20. februara prepadom u Vukosavcima likvidiran je štab Majevičkog NOP odreda, i preuzeta vlast nad glavninom odreda, a slično je ponovljeno tokom marta i aprila 1942. u Četvrtom, delovima Trećeg i Šestom krajiškom odredu, kao i u Romanijskom NOP odredom. U skladu sa Mihailovićevom taktikom obustavljanja otvorene borbe i čekanja pravog trenutka, rukovodstva ovih odreda uspostavila su kontakte sa vlastima NDH radi uspostavljanja primirja.

Snage NDH bile su malobrojne i većinom slabe borbene vrednosti, a Nemci nisu raspolagali snagama kojima bi im pomogli (tokom 1941. u NDH je bila raspoređena samo 718. posadna divizija). Jačanje ustanka dovelo je vlasti NDH u vrlo tešku situaciju, u kojoj nisu imali efektivnu kontrolu na većem delu svoje teritorije. Iz tog razloga vlasti NDH sa zadovoljsvom su dočekale rascep u ustaničkim snagama i prihvatile primirje sa četničkim odredima.

Sklapanje ugovora

Primirje sa odredima na teritoriji Bosne sklopljeno je tokom aprila, maja i juna 1942. godine.

Uroš Drenović, komandantom četničkog odreda »Kočić« sklopio je sporazum sa NDH u Mrkonjić Gradu 27. aprila 1942.

Lazar Tešanović, komandant četničkog bataljona "Mrkonjić" sklopio je sporazum sa NDH 23. maja 1942.

Predstavnici Ozrenskog i Trebavskog četničkog odreda sklopili su sporazum sa vlastima NDH 28. maja 1942. u selu Lipac.

Predstavnici Majevičkog četničkog odreda sklopili su sporazum sa vlastima NDH 30. maja 1942.

Predstavnici četničkog odreda „Borja“ sklopili su sporazum sa vlastima NDH 9. juna 1942.

Ugovori o primirju i saradnji sadržali su klauzule o priznavanju suvereniteta NDH od strane četnika, o zajedničkoj borbi protiv partizana, snabdevanju vojnom opremom, plaćanju oficira i boraca, zbrinjavanju ranjenika i brizi za porodice poginulih.

Budući da su nemačke vojne vlasti imale taktičku komandu u ovoj oblasti, ovi pregovori sklopljeni su sa njihovim znanjem i odobrenjem. Prema njihovom gledištu, legalizovani četnici su potpisivanjem ugovora sa vlastima NDH stupile pod njihovu taktičku komandu.

Nemačke snage, snage NDH i legalizovani četnici, učestvovale su u borbama protiv NOVJ pod nemačkom taktičkom komandom u oblasti Mrkonjić Grada avgusta, septembra i oktobra 1942, kao i na Manjači septembra 1942. Na drugim mestima, kao što je Majevica i okolina Zenice, četnici su za Nemce vršili obezbeđenje komunikacija.

U italijanskoj okupacionoj zoni, sadejstvo italijanske vojske, snaga NDH i četnika obezbeđivano je posredstvom nadređene italijanske taktičke komande (na primer, u operacijama Alfa i Beta). Četničke grupe u Lici u oktobru 1942. i u martu 1943. potpisale su sporazme sa NDH, i učestvovale u zajedničkim borbama tokom operacija Vajs I i Vajs II i tokom ofanzive NOVJ u Lici proleća 1943.

Manji deo četničkih snaga nije potpisao sporazume sa NDH, te su smatrani ilegalnim snagama. Ipak, s obzirom da nisu stvarali veće probleme okupacionim vlastima, kao i zbog hronične zauzetosti trupa u borbama protiv NOVJ, većinom nisu uznemiravani.

Mihailović je ove taktičke dogovore smatrao korisnim, ali je bio veoma nezadovoljan formom pismenih ugovora, jer je to bilo politički i propagandno veoma nezgodno.

Sporazumi koji su sklopljeni i uspostavljena saradnja između četnika i NDH nisu bili rezultat međusobne bliskosti, nego trenutnih taktičkih potreba. Obe strane zadržale su međusobnu odbojnost. Pri provođenju sporazuma dolazilo je do teškoća, odugovlaćčenja, incidenata i sitnijih prepada i čarki. Ipak, s obzirom na stalno rastuću opasnost od NOVJ po obe strane, ugovori su redovno obnavljani.

Najteži incident dogodio se 6. aprila 1943, kad je jedna grupa pripadnika Ozrenskog četničkog odreda na svom kontrolnom punktu zaustavila patrolu iz sastava 369. legionarske divizije, i ubila 6 vojnika. Kao meru odmade, jedan puk 369. divizije sredinom aprila prokrstario je Ozrenom. Tom prilikom došlo je do višesatne borbe sa Ozrenskim odredom. Odred je izbegao opkoljavanje i uništenje, a početkom maja 1943, posredstvom advokata Branka Stakića i Đokana Šarčevića su, „uz određene uslove, u Zavidovićima, utanačili sa Nemcima primirje“ i sklopili novi sporazum.

Počev od druge polovine 1943, a naročito 1944, oblast NDH bila je posednuta veoma jakim nemačkim snaama (snagama Druge oklopne armije). U toj fazi Nemci su se koristili četničkim jedinicama direktno, bilo za operativne, bilo za obaveštajne zadatke, i posredovanje organa i štabova NDH izgubilo je na značaju.

Bonus video:

Espreso intervju, Dragan Đilas

(Espreso.co.rs / Wikipedia)