S KNEGINJOM MILICOM ČUVALA SRBIJU, OSTALA BEZ PORODICE Posle Kosovske bitke stala pred Bajazita: Malo ko zna za ovo

Kroz srpske srednjovekovne stihove, monahinja Jefimija ostavila je trag koji prevazilazi vreme u kojem je živela.

U radu je pronalazila utehu, a u molitvama izražavala tugu, onu istu koja i danas odzvanja kroz vekove.

Zaboravljeni pisac koji je Užice uveo u srpsku književnost: "Na usamljenoj steni, razvaljen grad gleda ispod sebe"

Pravo ime monahinje Jefimije bilo je Jelena Mrnjavčević.

Rođena je kao kći uglednog vlastelina cara Dušana, kesara Vojihne, a pre zamonašenja bila je žena despota Uglješe Mrnjavčevića.

Bila je obrazovana, govorila je grčki jezik, družila se sa učenim crkvenim ljudima i bila izuzetna vezilja.

Njeno obrazovanje i talenti potvrđeni su kroz tekstove koje je pisala i umetničke predmete koje je izrađivala.

Činjenica da je za sebe poručila Psaltir 1370/71. godine svedoči o njenoj dubokoj pobožnosti i ljubavi prema knjizi.

Život posle Maričke bitke

Posle pogibije muža u Maričkoj bici 1371. godine, Jelena se zamonašila i postala monahinja Jefimija.

Preselila se u Srbiju i živela na dvoru kneza Lazara, gde je bila očevidac Kosovske bitke, Lazareve smrti i događaja u vreme vazalne Srbije, koja je kasnije poslala vojsku za bitku kod Angore 1402. godine.

Pretpostavlja se da je svoje poslednje dane provela u manastiru Ljubostinja, gde je uzela još strože monaške zavete i dobila ime Jevpraksija.

Bliska saradnica kneginje Milice

Jefimija je bila bliska saradnica kneginje Milice (monahinje Jevgenije) i pomagala joj u vođenju državnih poslova u teškom periodu posle Kosovske bitke.

Smatra se da je uticala i na vaspitanje Miličine dece, despota Stefana Lazarevića i Jelene Balšić, koji su kasnije postali izuzetno obrazovani i posvećeni književnom radu.

Diplomatska misija kod sultana Bajazita

Godine 1398., kneginja Milica i monahinja Jefimija pošle su na dvor sultana Bajazita I da opravdaju despota Stefana Lazarevića, osumnjičenog za vazalnu neveru.

O ovom izuzetno delikatnom poduhvatu pisao je Konstantin Filozof u "Žitiju despota Stefana Lazarevića", ističući Jefimijinu mudrost i hrabrost:

Dve legendarne srpske glumice tumačile su kneginju Milicu, a jednu nikada ne biste zamislili u toj ulozi

- Pođe caru Bajazitu sama ta blagoverna gospođa (Milica); imala je sa sobom rođaku svoju, bivšu ženu despota Uglješe, a kćer nekoga ćesara... Kada su bile prizvane k caru, (Milica) bila u užasu što će ga videti, a (Jefimija) joj reče: 'Odbaci svaki strah, kada nas udostojiše da ga vidimo.' One tada mudro svršiše sve svoje potrebe pomoću Bogomatere, u koju položiše svoju nadu.

Ove reči Konstantina Filozofa predstavljaju najveću pohvalu ženama u srpskoj srednjovekovnoj književnosti.

Prenos moštiju Svete Petke

Jefimija i kneginja Milica zaslužne su i za prenos moštiju Svete Petke u Srbiju.

Ovu relikviju zatražile su na dar od sultana Bajazita, čime je svetiteljka zauvek postala deo srpskog duhovnog nasleđa.

Jefimijina književna dela

Jefimija je prva žena u istoriji srpske književnosti čija dela poznajemo.

Napisala je tri izuzetna teksta, koji su istovremeno književni i umetnički spomenici:

"Tuga za mladencem Uglješom"

Nastala između 1368. i 1371. godine, posle smrti njenog malog sina Uglješe Despotovića.

Tekst je urezala u srebro na dvostrukoj ikonici, darovanoj manastiru Hilandar. U ovoj potresnoj molitvi Jefimija priznaje da je "prirodom maternjom pobeđena" i da ne može da obuzda tugu za detetom.

"Moljenje Gospodu Isusu Hristu"

Izvezeno na zavesi za carske dveri u Hilandaru (1398/99). Ovaj vez, jedan od najlepših u staroj srpskoj umetnosti, prikazuje Isusa Hrista, Jovana Zlatoustog i Vasilija Velikog, a u dnu se nalazi Jefimijin molitveni tekst.

"Pohvala knezu Lazaru"

Najpoznatije i najvrednije delo Jefimije, izvezeno pozlaćenom žicom na crvenom atlasu, kao pokrov za kovčeg sa moštima svetog kneza.

U ovom tekstu ona se, kroz molitvu i pohvalu, obraća Lazaru i moli ga da utiša "ljutu buru njene duše i tela".

Istoričar književnosti Dimitrije Bogdanović istakao je da je spoj lične i opšte tragedije u Jefimijinim delima uzdigao njenu poeziju među najlepše tekstove srpske srednjovekovne književnosti.

Srpske glumice u ulogama vladarki dinastija Nemanjić, Lazarević, Obrenović, Karađorđević i Petrović: Koja je najbolje iznela rolu?

Umetnička dela i nasleđe

Jefimiji se pripisuju i druga dela primenjene umetnosti; između ostalog plaštanica iz oko 1405. godine (čuva se u manastiru Putna u Rumuniji) i aer iz beogradskog Muzeja Srpske pravoslavne crkve.

Pretpostavlja se i da je naručila ikonu Bogorodice, delo solunskog majstora iz 14. veka, koja se danas nalazi u Narodnom muzeju u Sofiji.

Žena ispred svog vremena

Jefimijina dela, urezana u metal, izvezena u svilu i satkana od vere, predstavljaju molitve u prvom licu, ispovedne i duboko lične.

Kako je napisao Milan Kašanin, Jefimija je prva žena u srpskoj književnosti koja je "pisala o sebi, svojoj boli i svom narodu, neposredno i iskreno".

POGLEDAJTE I - vukašina i Uglješu Mrnjavčevića 1371. odnela mutna i krvava Marica

Srpsko-turski rat u srednjem veku trajao je od 1343. do 1371. godine i okončan je propašću srednjovekovne srpske države.

Zašto se ratovalo

Najstariji srpski izvor „Zapis monaha Isaije“ kao povod za početak sukoba navodi nameru despota Uglješe Mrnjavčevića da, zajedno sa svojim bratom kraljem Vukašinom, istera Turke iz Makedonije. Turske teritorije na Balkanu u to vreme nisu bile velike, ali su Osmanlije držale nekoliko dobro utvrđenih gradova, između ostalog i Drinopolje, što im je predstavljalo dobru osnovu za dalja osvajanja. Uglješa je odlučio da iskoristi zauzetost sultana Murata u Maloj Aziji da bi osvojio Drinopolje, koje je čuvao manji turski garnizon pod komandom Lale Šahina.

Pre bitke

Srbi su se ulogorili na dan hoda od velikog utvrđenog grada Jedrena, pored mesta Černomen na reci Marici. Tu su primili izaslanike Lale Šahina, koji je, prema nekim turskim arhivama, Mrnjavčevićima predložio da im se preda ako onu odustanu od napada i razaranja grada. Njegovi izaslanici, međutim, imali su zadatak i da špijuniraju protivnika, pa su uočili da su Srbi, zbog svoje brojne nadmoćnosti, toliko uvereni u pobedu da čak nisu postavili ni straže oko velikog logora.

Kako je tekla bitka

U noći između 26. i 27. septembra 1371. godine turska vojska neopaženo je opkolila srpske snage. Pre svanuća počeo je opšti napad, koji uspeh, između ostalog, duguje i iznenađenju i panici koji su zahvatili nepripremljene srpske ratnike. Turski hroničar beleži da „u zabuni i u neprilici niko nije znao šta da radi u noćnom mraku... i konji su se poplašili i pootkidali, te opštu zabunu uveličavali... Kada je počelo svitati, Srbi su žalosno grunuli u bekstvo, mada ih niko nije gonio...“ A srpski srednjovekovni pisac monah Isaija kaže da „veoma veliko mnoštvo - jedni od oštrice mača umreše, drugi u ropstvo odvedeni beše, a neki od njih spasoše se i bekstvom dođoše“. Uglješa Mrnjavčević je teško ranjen u boju i od rana je preminuo pa je sahranjen u mestu zvanom Haramanlija. Vukašinov grob se ne zna. Prema narodnoj pesmi „Marko Kraljević poznaje očinu sablju“, ranjenog Vukašina nosila je „mutna i krvava Marica“, sve dok ga nije ubio neki Turčin, želeći da se domogne njegovog oružja i „divnog odijela“.

Šta je bilo posle

Srpski je poraz bio je potpun, ali ga Turci nisu odmah iskoristili, najviše zato što im se dobar deo vojske nije nalazio u Evropi - glavnina turske vojske, zajedno sa sultanom Muratom, ratovala je tada u Anadoliji protiv suparničkih seldžučkih begova. Osim toga, Turci ni sami nisu bili potpuno svesni kolikog je obima njihova pobeda na Marici. Tek nekoliko godina kasnije oni su svoje snage usmerili na Balkan.

Posledice

U boju na Marici turska sila je slomila najopasnijeg vojničkog protivnika na Balkanu. Samo 16 godina od smrti Dušana Silnog, njegovo carstvo se raspalo, a Marko Kraljević, braća Dragaš, despot Jovan i gospodin Konstantin Dejanović, u Makedoniji, kao i vojvoda Bogdan, postali su Muratovi vazali. Vladimir Ćorović piše: „Put za dalja osvajanja bio je otvoren sve do Morave na severu i Neretve na zapadu. Srbija je ovim udarcem odjednom survana u red država drugog i trećeg reda, kojoj je posle toga ne samo nedostajala snaga nedavnog Dušanovog vremena nego i vera u nju... Od te godine počinju Turci da šire svoju vlast nad Južnim Slovenima.“

Bonus video:

(Espreso/Srbija danas/Kurir)